Vì sao có thể dự đoán thời tiết qua hình dạng Mặt trăng?

Trả Lời: 

Dân gian Trung Quốc có không ít câu ngạn ngữ nói về thời tiết là dựa
vào hình dạng Mặt trăng để dự báo sự thay đổi thời tiết. Ví dụ như “không
sợ mồng một âm u, thì sợ mồng hai mồng ba mưa xuống; không sợ mười
lăm, mười sáu âm u, thì sợ mười bảy mười tám mưa rơi”, “Trước xem mồng
hai mồng ba, sau xem mười bảy mười tám”. Câu ngạn ngữ thứ nhất vào ngày
mồng một và mười lăm mười sáu âm lịch mà trời âm u một chút cũng không
đáng sợ, nhưng nếu ngày mồng hai mồng ba hoặc mười bảy mười tám mà có
mưa rơi thì mấy ngày kế tiếp sau đó mưa có thể càng to và kéo dài hơn. Câu
ngạn ngữ thứ hai có nghĩa là sự thay đổi thời tiết của nửa tháng đẩu chủ yếu
nên theo dõi thời tiết ngày mồng hai mồng ba, sự thay đổi thời tiết của nửa
tháng sau chủ yếu nên theo dõi thời tiết ngày mười bảy mười tám. Kỳ thực
thì ý nghĩa của hai câu ngạn ngữ về thời tiết này cũng tương tự nhau. Hay
như vùng lưu vực sông Trường Giang Trung Quốc có câu: “Bán bức Nga Mi
nguyệt (chỉ ánh trăng ngày âm lịch đẩu tháng), việt tà tà bất lạc, việt đoạn
đoạn bất trụ”, “minh nguyệt chiếu thấp địa, bất lạc chân hi kì”, đều là những
câu ngạn ngữ về thời tiết có liên quan tới hình dạng trăng.
Muốn giải đáp vì sao có thể dựa vào hình dạng trăng để dự báo thời tiết, đẩu
tiên phải hiểu hình dạng trăng là gì?
Hình dạng trăng chính là sự thay đổi tròn khuyết của Mặt trăng. Trong
một tháng âm lịch, vị trí của Mặt trăng Mặt trời và Trái đất đều thay đổi. Vào
lúc Mặt trăng ở vào vị trí chính giữa Mặt trời và Trái đất, từ Trái đất không
thể nhìn thấy sự phản chiếu tia sáng Mặt trời của Mặt trời, do đó lúc này ta
nhìn thấy Mặt trăng có màu đen, ngày hôm đó chính là mồng một âm lịch,
trong thiên văn học gọi là Sóc. Vào lúc Mặt trời và Mặt trăng ở hai nửa Trái

đất và cùng với Trái đất tạo thành một đường thẳng, lúc này nhìn tử Trái đất
thấy Mặt trăng tròn nhất và sáng nhất, ngày đó được gọi là Vọng, chính là
ngày mười lăm, mười sáu âm lịch. Lúc Mặt trăng, Mặt trời và Trái đất tạo
thành góc vuông 90 độ, nhìn từ Trái đất thấy nửa bên phải sáng, ngày hôm
đó gọi là Thượng huyền, chính là mồng tám hoặc mồng chín âm lịch. Lúc
Mặt trăng, Mặt trời và Trái đất tạo thành góc 270 độ, nhìn từ Trái đất thấy
Mặt trăng sáng nửa bên trái, ngày hôm đó gọi là Hạ huyền, chính là hai hai
hoặc hai ba âm lịch. Do đó chu kỳ biến đổi tròn khuyết của Mặt trăng (tức là
chu kỳ dạng trăng) chính là một tháng âm lịch, lại cũng đúng là một tháng
sóc vọng trong thiên văn học.
Chúng ta biết rằng Mặt trời và Mặt trăng có lực dẫn triều đối với Trái đất, có
thể làm cho nước biển dâng lên hạ xuống, cũng có thể khiến lớp vỏ Trái đất
chuyển động lên xuống. Đó chính là thuỷ triều và triều đặc. Trước đây nhiều
người tưởng rằng ảnh hưởng của lực dẫn triều đối với khí quyển không lớn.
Nhưng gẩn 20 năm trở lại đây, các nhà khoa học Trung Quốc nghiên cứu và
phát hiện ra rằng lực dẫn triều của Mặt trăng và Mặt trời có tác động rất lớn
tới sự vận động của khí quyển và sự thay đổi thời tiết, đặc biệt những thay
đổi thời tiết đột ngột và những phát sinh nguy hại của thời tiết thường có liên
quan tới sự thay đổi của lực dẫn triều. Trong một tháng âm lịch, ngày Sóc và
ngày Vọng là lúc lực dẫn triều của Mặt trăng và Mặt trời hợp lại ở mức cao
nhất, sau đó hợp lực của lực dẫn triều dẩn dẩn giảm đi. Nếu vào mồng một
âm lịch (Sóc) và mười lăm mười sáu âm lịch (Vọng) thời tiết không chuyển
từ sáng sủa sang âm u, thì vào mồng hai mồng ba âm lịch hoặc mười bảy
mười tám âm lịch thời tiết sẽ chuyển xấu, cho thấy rằng lực dẫn triều có thể
có những thay đổi khác thường, hoặc có thể có quá trình thời tiết khá lớn ảnh
hưởng tới nơi đó, báo trước rằng trong khoảng thời gian sắp tới thời tiết có
thể sẽ tiếp tục xấu đi, phải đề phòng trước sự chuyển biến xấu của thời tiết.
Đó chính là ý nghĩa của câu “không sợ mồng một âm u thì sợ mồng hai
mồng ba mưa xuống”.
Dựa vào dạng trăng để dự báo thời tiết là có cơ sở khoa học nhất định.
Như ngày nay các nhà khí tượng đã về cơ bản làm rõ được ảnh hưởng cụ thể
của lực dẫn triều đối với thời tiết, đồng thời có thể trực tiếp dựa vào sự thay
đổi của lực dẫn triều, kết hợp với những biến đổi của tình hình thời tiết như
áp suất cao, áp suất thấp để dự đoán sự thay đổi của thời tiết sắp tới.